osoby part uno

wszyscy ludzie dzielą się na

wolnych i niewolników

niewolnicy byli traktowani jako

rzeczy osoby

servus

niewolnik

niewolnikiem można się było stać

na skutek urodzenia w niewoli, albo popadnięcia w niewolę

pierwotnie niewolnicy rekrutowali się głównie z

jeńców wojennych, stąd nazwa (od servare ci którzy nie zostali zabici ale zachowani przy życiu)

favor libertatis

od II III wieku wystarczyło, że niewolnica choć przez moment w czasie ciąży była osobą wolną, by dziecko zrodzone z tej ciąży uważano za wolne

w czasach archaicznych niewolnikiem stawał się

niewypłacalny dłużnik na skutek sprzedania go poza teren państwa rzymskiego (trans Tiberim) oraz osoba porwana przez korsarzy a później osoba skazana na dożywotnią pracę w kopalni

w prawie prywatnym niewolnik

nie miał żadnych uprawnień, był zrównany z rzeczą

niewolnik a majątek

traktowany jako rzecz nie mógł w świetle prawa mieć własnego majątku

peculium

majątek do swobodnego zarządzania, który właściciele powierzali niewolnikom

właścicielem peculium był

właściciel niewolnika

w świetle ius civile właściciel nie odpowiadał

za długi kontraktowe niewolnika

jeśli niewolnik nabył coś to nabyta rzecz

przechodziła do majątku właściciela niewolnika

niewolnik zaciągał tylko

zobowiązanie naturalne

jeśli niewolnik coś kupował to

kupował rzecz do majątku właściciela

delikty

przestępstwa prawa cywilnego

właściciel mógł się uwolnić od odpowiedzialności za delikty niewolnika poprzez

wydanie poszkodowanemu sprawcy czynu w drodze mancypacji (noxae datio)

odpowiedzialność noksalna

odpowiedzialność za delikty niewolników lub osób będących pod władzą pater familias

za delikt popełniony przez niewolnika (czy alierni iuris) odpowiadał ten

kto był właścicielem aktualnie, nie to kto miał niewolnika w chwili popełnienia deliktu.

jeśli sprzedawca niewolnika nie poinformował kupującego o możliwej odpowiedzialności noksalnej

odpowiadał wobec nabywcy za wadę „towaru”

niewolnik za przestępstwa prawa publicznego

odpowiadał samodzielnie

contubernium

faktyczne związki między niewolnikami, nie mogli brać ślubu, nie rodziły żadnych skutków prawnych

dzieci zrodzone z contubernium

nie były z nikim spokrewnione, nawet z ojce, n

dzieci zrodzone z contubernium były niewolnikami należącymi do

właściciela matki

prawo klasyczne przyjęło pogląd, że faktyczne pokrewieństw

należy brać pod uwagę przy ocenie możności zawarcia małżeństwrza po wyzwoleniu.

prawo justyniańskie przyjęło możliwe pokrewieństwo wśród niewolników za podstawę

dziedziczenia

właściciel miał wobec niewolnika do czasów Justyniana praw

życia i śmierci

ius vitae ac necis

prawo życia i śmierci

wolnourodzeni

ci, którzy urodzili się wolni

liberi

wolnourodzeni

wyzwoleńcy

niewolnicy otrzymujący wolność

od czasów Augusta sytuacja wyzwoleńców zależała od tego czy

po wyzwoleniu stawali się obywatelami rzymskimi, Latynami czy tzw. perigrini dediticii

formalne sposoby wyzwolenia

manumissio testamento, censu, vindicta

maumissio testamentaria directa

bezpośrednie wyzwolenie w testamencie, poprzez umieszczenie sformułowania nadającego niewolnikowi wolność. Niewolnik otrzymywał wolność z chwilą objęcia spadku przez spadkobiercę testamentowego.

fideicomissum libertatis

wyzwolenie niewolnika w sposób powierniczy przez fideikomis wolności; testator kierował do swego spadkobiercy lub zapisobiorcy prośbę o dokonanie wyzwolenia niewolnika

manumissio censu

właściciel niewolnika prosił cenzora (podczas sporządzania spisu obywateli, które odbywały się co 5 lat) o umieszczenie imienia niewolnika na liście obywateli

manumissio vindicta

właściciel niewolnika szedł z nim do pretora i tam przeprowadzał postępowanie oparte na procedurze zwanej in iure cessio.

manumissio in ecclesia

wyzwolenie dokonane w kościele wobec biskupa i wiernych gminy

rodzaje wyzwolenia w sposób nieformalny

1. inter amicos 2. per epistulam 3. per mensam

inter amicos

wyzwolenie w gronie przyjaciół

per epistulam

wyzwolenie przez napisanie listu

per mensam

wyzwolenie przez posadzenie niewolnika przy uczcie biesiadnej

nieformalne wyzwolenia dawały niewolnikowi tylko

faktyczną a nie prawną wolność

początkowo niewolnik wyzwolony w sposób nieformalny mógł być

przywrócony do stanu niewoli (vindicatio in servitutem) przez właściciela w każdym momencie

wyzwoleniec wyzwolony w sposób nieformalny mógł prosić o ochronę

pretora. (wyzwoleniec pretorski)

Lex Iunia

19 r.n.e. wyzwoleńcy nieformalni (lub niemający 30 lat) stawali się Latynami juniańskimi

latyni juniańscy

upośledzona z prawnego punktu widzenia kategoria osób, ich status był wzorowany na prawach Latynów kolonialnych

latyni juniańscy za życia byli uważani za

osoby wolne, ale po śmierci ich majątek przypadał byłym właścicielom, tak jak majątek zarządzany przez niewolników

Lex Iunia zakazywała

latynom juniańskim sporządzania testamentu i nabywania czegokolwiek na podstawie testamentu

przejście latynów juniańskich do kręgu cives (czyli zrównanie z wyzwoleńcami formalnymi)

było dość łatwe

latyn juniański mógł stać się obywatelem rzymskim jeżeli

udowodnił, że podjął za żonę obywatelkę rzymską lub latynkę i miał z nią roczne dziecko lub jeżeli odbył kilkuletnią służbę wojskową w straży miejskiej w Rzymie

peregrini dediticii

sytuacja tych wyzwoleńców była najgorsza

do kategorii peregrini dediticii należały osoby które przed wyzwoleniem były

krępowane więzami w celu ukarania lub którym wypalono piętno czy doświadczono torturami oraz ci, którzy walczyli na arenie lub z dzikimi zwierzętami

peregrini dediticii nie mogli

stać się obywatelami rzymskimi, nie mogli przebywać w Rzymie lub w obrębie setnego kamienia milowego od Rzymu (wtedy ponownie stawali się niewolnikami), nie mogli sporządzać testamentu ani nabywać niczego z testamentu

latini iuniani i peregrini dediticii zostali zrównani z wyzwoleńcami formalnie dopiero dzięki

konstytucjom Justyniana

Lex Fufia Caninia (2 rok p.n.e.)

odnosiła się do wyzwoleń w testamencie, ograniczała liczbę wyzwalanych niewolników w zależności od stanu posiadania właściciela. Górną granicą wyzwoleń w testamencie była liczba 100 niewolników

lex Aelia Sentia (4 r.n.e.)

postanowienia dotyczące ograniczeń wieku tak wyzwalanego jak i wyzwalającego.